“เราไม่ควรโทษสิ่งอื่นรอบตัวว่าสิ่งนั้นทำให้เราเป็นแบบนี้หรือสิ่งนี้ทำให้เราเป็นแบบนั้น แต่เราควรหันมารับผิดชอบตนเอง และเลือกที่จะกำหนดชีวิตให้เป็นไปตามที่เราต้องการ” นี่คือหนึ่งในวาทกรรมที่มีพูดกันแพร่หลายในช่วงหลายสิบปีที่ผ่านมา

ในแง่หนึ่งนี่เป็นคำกล่าวที่ดีครับ มันสอนให้เราเลิกเอาแต่โทษว่าที่ชีวิตเราแย่ๆๆ มันเป็นเพราะคนนั้น เพราะเหตุการณ์วันนั้น เพราะรัฐบาลชุดนั้น ฯลฯ เพราะจริงๆ การเอาแต่กล่าวโทษ “วันวาน” มันไม่ได้ทำให้วันนี้ดีขึ้นหรอก

ถ้าอยากให้วันนี้หรือพรุ่งนี้ดีขึ้นกว่าวันวาน เราก็ต้องทำอะไรก็ได้ที่จะส่งเสริมให้ชีวิตเราดีขึ้น ถ้าอยากมีเงินก็หาเงิน อยากมีงานก็หางาน อยากแข็งแรงก็ออกกำลัง อยากพัฒนาตนก็อ่านหนังสือ+เรียนเพิ่ม+หาประสบการณ์

การหันมารับผิดชอบชีวิตตน ถือเป็นการฝึกคุมหางเสือชีวิตเรา ลองว่าเรารับผิดชอบได้และคุมหางเสือชีวิตได้ แม้วันหน้าจะเจอคนไม่ดีมาทำร้าย แม้จะเจอมรสุมโหมกระหน่ำจนแทบกระอัก แต่อย่างน้อยหากเรามีความตระหนักถึง “การเป็นเจ้านายของชีวิตตน” เราก็จะสามารถบริหารจัดการทุกสิ่งที่เรามีในมือ ใช้ในการต่อสู้กับปัญหา และช่วยให้เราผ่านมรสุมต่างๆ ไปได้

ในมุมหนึ่ง วาทกรรมดังกล่าวมีไว้เพื่อให้เรารู้จักที่จะดำรงสติของตนเอาไว้ ไม่ปล่อยให้จิตอาละวาดฟาดงวงฟาดงา ไปเสียเวลากับการโทษสิ่งรอบตัว (เอาพลังที่ว่าไปเปลี่ยนชีวิตย่อมดีกว่ากันเยอะ)

แต่หากมองกันอีกมุม วาทกรรมที่ว่าก็กลายเป็นเหมือนเครื่องมือชั้นดีในการ “ปัดความรับผิดชอบอย่างชอบธรรม” ของคนอีกจำนวนหนึ่งในสังคมของเรา

อย่างคนบางคนเป็นโจรเพราะโดนเจ้าหนี้ทั้งบีบ ทั้งขู่ ทั้งรุมซ้อม ทั้งขวางการทำมาหากิน เลยลงมือปล้นทำร้ายคนอื่นเพื่อหาเงินมา หรือไม่ก็ลงมือโกงลูกค้าตน เพื่อเอาเงินมาส่งดอกปลดหนี้

จริงครับว่าคนที่เลือกเป็นโจร ก็เพราะเขาเลือกทางนั้นในท้ายที่สุด เขามีความผิด ไม่ว่าเขาจะอ้างเหตุผลประการใดๆ ก็ตาม แต่การปล้นชิงก็คือปล้นชิง การคดโกงก็คือการคดโกง เขาก็ต้องรับโทษไปตามนั้น

แต่ถ้าถามว่าในมวลรวมแห่งเหตุการณ์ “ปล้น” หนนี้ เขาทำผิดด้วยตัวเองล้วนๆ หรือเปล่า? หากมองในเชิงเหตุและผล หากไม่มีเหตุก็ย่อมไม่มีผล หากเจ้าหนี้ไม่ซ้อม ไม่ทารุณ ไม่ข่มขู่บีบบังคับ เขาก็มีโอกาสที่จะไม่เป็นโจร ไม่ลงมือก่อการดังกล่าว ว่าง่ายๆ คือเจ้าหนี้ก็มีส่วน ให้เกิดผลเช่นนี้

ทว่าวาทกรรมที่ว่า สามารถถูกเจ้าหนี้นำมาใช้ในเชิงว่า “มันคือการตัดสินใจของเขาเอง เจ้าลูกหนี้คนนั้นมันลงมือทำเอง จะไปโทษใครได้ คนอื่นเจอเรื่องแบบนี้ ที่เขาไม่ทำผิดคิดเป็นโจรก็มี เพราะคนเหล่านั้นเขาเลือกที่จะไม่เป็นโจร แต่กับเจ้าลูกนี้คนนี้มันเลือกเอง มันก็ต้องรับผลเอง อย่าดึงฉัน (เจ้าหนี้) เข้าไปเกี่ยวสิ”

วาทกรรมที่ว่าหากใช้ในการเตือนสติหรือสร้างแรงบันดาลใจ มันก็ยังโอเค จริงๆ คือมันเป็นประโยชน์ด้วยครับ แต่หากโดนเอามาใช้ปัดความรับผิดชอบแบบนี้อยู่เรื่อยๆ ก็อดคิดไม่ได้ว่ามันจะเป็นเรื่องที่น่ากลัวแค่ไหน?

อะไรคือปัญหาที่ใหญ่กว่ากัน ระหว่างคนที่ตัดสินใจทำผิด กับคนที่มีส่วนส่งเสริม, ผลักดัน, ชี้ช่อง, กดดันให้คนอื่นต้องทำผิด โดยไม่ต้องรับผิดชอบในการส่งเสริมเหล่านั้น? คนกลุ่มแรกสร้างความผิด แต่คนกลุ่มหลังเป็นเหมือนรังเอเลี่ยนที่จะผลิตคนหรือผลิตสถานการณ์แวดล้อมที่กระตุ้นให้เกิด “คนทำผิด” ขึ้นมาแบบไม่รู้จบ
ยังไม่จบ พรุ่งนี้มาต่อกันครับ
รีวิวโดย ขุนหมื่นแสนสะท้าน